पचनसंस्था (Digestive System ) महत्वाचे मुद्दे

Digestive System information in marathi: आपण जगण्यासाठी जे अन्न खातो ते प्रामुख्याने जटील स्वरुपात असते. त्या अन्नापासून ऊर्जा मिळविण्यासाठी पहिले त्याचे पिष्ठमय स्वरुपातील अन्नात रुपांतर करावे लागते.

उत्सर्जन संस्था

• आपल्या शरीरात तयार झालेले घटक व टाकाऊ पदार्थ शरीराबाहेर टाकण्याचे कार्य उत्सर्जन संस्था करतात.
• यामध्ये वृक्क, मुत्रवाहिनी, मुत्राशय आणि मुत्रोत्सर्जन मार्गाचा समावेश होतो.

Digestive System information in marathi

पचनसंस्था (Digestive System )

• आपण जगण्यासाठी जे अन्न खातो ते प्रामुख्याने जटील स्वरुपात असते.
• त्या अन्नापासून ऊर्जा मिळविण्यासाठी पहिले त्याचे पिष्ठमय स्वरुपातील अन्नात रुपांतर करावे लागते.
• अशा स्वरुपात अन्नाचे रूपांतर करणारी आपल्या शरीरातील इंद्रीय संस्था म्हणजे पचन संस्था होय.
• या पचनसंस्थेमध्ये अन्ननलिका व पाचकग्रंथी यांचा समावेश होतो.

Gramsevak Bharti 2023 | Gram Sevak Question Paper – 04

Gramsevak Bharti 2023 | Gram Sevak Question Paper – 03

अन्ननलिका (Alimentary Canal)

• अन्ननलिकेची लांबी 32 फुट (950 सेंमी) एवढी असते.
• अन्ननलिकेत पुढील भागांचा समावेश होतो.

1. मुखगुहा
2. ग्रसणी
3. ग्रासिका
4. जठर
5. लहान आतडे
6. मोठे आतडे
7. मलाशय
8. गुदद्वार

मुखगुहा (Mouth)

• यामध्ये दात, लाळ, जीभ यांचा समावेश होतो.
• अन्न पचनाची सुरुवात इथूनच होते.

दात

• दात दंतीन नावाच्या टनक पेशीपासून बनलेले असतात आणि दातावरिल कडक आवरणाला इनॅमल असे म्हणतात.
• पिण्याच्या पाण्यातील फ्लोरीनच्या जास्त प्रमाणामुळे हे इनॅमल नावाचे दातावरील आवरण नष्ट होऊन डेंटज फ्लूरोसिस हा रोग होतो, आणि फ्लोरीनच्या कमतरतेमुळे दंतक्षय हा रोग होतो.
• मनुष्याला संपूर्ण आयुष्यात 52 दात येतात.
• ‘ यामध्ये दुधाचे दात 20 असतात व ते 8 व्या महिण्यापासून येतात.

कायमस्वरुपाच्या दाताचे प्रकार व संख्या

• पटाशीचे दात – 08
• सुळे दात – 04
• उपदाढा – 08
• दाढा – 12
• एकूण – 32

लाळ (Saliva)

• लाळेमध्ये टायलीन हे विकर असून त्याचे कार्य-स्टार्चचे रुपांतर माल्टोजमध्ये करणे.

जीभ (Tongue)

• आपल्या जीभेवर 3,000 स्वादकलिका असून त्या चव जाणण्याचे कार्य करतात.
• जीभेच्या शेंड्यावर – गोड चवीची माहिती होते.
• जीभेच्या आतील भागात – कडू चवीची माहिती होते.
• जीभेच्या दोन्ही कडावर आंबट, खारट, तुरट चवीची माहिती होते.
• जीभेच्या मधल्या भागावर कोणत्याही चवीची माहिती होत नाही.

ग्रसणी (Pharynx)

• मुखगुहा व ग्रासिका यांच्यामधील भाग म्हणजे ग्रसणी होय.
• प्रसणीमध्ये अन्ननलिका व श्वसननलिका यांची तोंडे (मार्ग) असतात.
• चुकून श्वसननलिकेत अन्नाचे कण गेल्यास आपल्याला ठसका लागतो.

ग्रासिका (Oesophagus)

• लांबी 25 सेंमी असून घशापासून ते जठरापर्यंत अन्न नेण्याचे काम करते.
• यामध्ये अन्नाचे पचन व शोषण दोन्ही होत नाही.

जठर (Stomach)

• जठराचा आकार इंग्रजी J या अक्षरा सारखा आहे.
• यामध्ये जठर रस तयार होतो या जठर रसामध्ये विरल. हायड्रोक्लोरिक आम्ल असते व त्यामुळे अन्नाचे अंशतः पचन होते.
• जठररसामध्ये रेनीन व पेप्सीन ही दोन विकरेही असतात.
• रेनीन हे विकर फक्त लहान मुलामध्येच असते व त्यामुळे दुधाचे पचन होते.
• पेप्सीन प्रथिनाचे रुपातर अमिनो आम्लामध्ये करते.
• जठरामध्ये जवळपास 4 ते 5 तास अन्न थांबून राहते व येथे अन्न भरडल्या जाते.
• जठरामध्ये अन्नाचे अंशतः पचन होते परंतु शोषण होत नाही.

लहान आतडे (Small Intestine)

• अन्नाचे पुर्णतः पचन व शोषण लहान आतड्यामध्येच होते.
• लांबी 5 ते 6 मीटर (20-25 फुट) असते.
• लहान आतड्यात स्वादुपिंडरस व पित्तरस येऊन मिसळतो.
• स्वादुपिंडरसामध्ये असणारे विकर अमायलेज, लायपेज आणि ट्रिप्सिन,

मोठे आतडे (Large Intestine)

• या भागात फक्त पाण्याचे शोषण होते.
• लांबी 1.5 मीटर असते.
• मानवी शरीरातील बिनकामी अवयव अपेंडीक्स हा मोठ्या आतड्याच्या सुरुवातीला असतो.

वृक्क (Kidney)

• आपल्या शरीरात दोन वृक्के असतात.
• त्यांचा आकार घेवड्याच्या बिया सारखा असतो.
• उजवे वृक्क डाव्या वृक्कापेक्षा थोडेसे खाली असते.
• युरिया, अमोनिया, युरिक अॅसिड इत्यादी रक्तामधील टाकाऊ पदार्थ वेगळे करुन. त्याचे उत्सर्जन करण्याचे कार्य वृक्क करते.
• वृक्काच्या नेफ्रॉन या भागामध्ये मुत्र तयार होते.
• नेफ्रॉन हा वृक्काचा कार्यात्मक व रचनात्मक भाग आहे.
• प्रत्येक वृक्कामध्ये 10 लाख नेफ्रॉन असतात.
• वृक्क दररोज 190 लीटर रक्त गाळते.
• एका मिनिटाला वृक्क 1100 ते 1200 मिली रक्त गाळते.
• कॅल्शियम ऑक्झालेटमुळे मुतखडा (Kidney Stone) हो आजार होतो.
• मुत्राचा PH 6 असतो.
• वृक्काचा अभ्यास करणाऱ्या शास्त्रास नेफ्रॉलॉजी असे म्हणतात.